Kumar Vikranth , CC BY-SA 4.0 តាមរយៈ Wikimedia Commons
តាំងពីបុរាណកាល ចេតិយ ( សំស្រ្កឹត : स्तूप, = ‘ហ៊ាប’) បានដើរតួនាទីយ៉ាងសំខាន់ក្នុងពិធីសាសនាព្រះពុទ្ធ និងការគោរពបូជា។ ចេតិយដែលជាអឌ្ឍគោលឬដំបូលរាងមូល មានផ្ទុកសារីរិកធាតុដូចជាឆ្អឹងរបស់ព្រះសង្ឃ និងដូនជីជាទីគោរព។ ពួកគេក៏មានផ្លូវដើរជុំវិញលំហ ដើម្បីឱ្យអ្នកធ្វើធម្មយាត្រាអាចដើរជុំវិញ និងធ្វើសមាធិ ( pradakhshina )។ នៅពេលដែលព្រះពុទ្ធសាសនាបានរីករាលដាលពាសពេញទ្វីបអាស៊ី រចនាសម្ព័ន្ធស្តូបដើមត្រូវបានកែប្រែទៅជាប្រាសាទនៅទីបេ វត្តអារាមនៅអាស៊ីបូព៌ា និងចេតិយនៅអាស៊ីអាគ្នេយ៍។ ទោះបីជារចនាសម្ព័នមានការវិវឌ្ឍន៍ក៏ដោយ ប្លង់មូលដ្ឋានមានដីឥដ្ឋ មូលដ្ឋានការ៉េ តួកណ្តាល និងផ្លូវជុំវិញដែលបានរៀបរាប់ខាងលើសម្រាប់អ្នកកាន់សាសនាជុំវិញចេតិយ។
រចនាសម្ព័នមូលដ្ឋាននេះឆ្លុះបញ្ចាំងពី cosmos ដែលបានពិពណ៌នានៅក្នុងកំណត់ហេតុនៃការបង្កើតព្រះគម្ពីរ។ យើងឃើញថាកំណត់ហេតុនេះកត់ត្រាអំពីរបៀបដែលព្រះជាអ្នកបង្កើតបានបង្កើតមនុស្ស ‘តាមរូបភាពនៃព្រះ’។ នេះពន្យល់ពីមូលហេតុដែលយើងទាំងអស់គ្នាមានធម្មជាតិខាងសិល្បៈ សីលធម៌ និងទំនាក់ទំនង។ បន្ទាប់មក កំណត់ហេតុនេះពិពណ៌នាអំពីរបៀបដែលព្រះបានរៀបចំពិភពលោកទៅជារចនាសម្ព័ន្ធដូចស្តូប៉ា ដែលមានផែនដីជាលំហមូលកណ្តាល។
ក្រោយការបង្កើតផែនដី គណនីនោះបានចែងថា៖
8 រួចព្រះយេហូវ៉ាដ៏ជាព្រះទ្រង់ធ្វើសួនច្បារ១នៅស្រុកអេដែនទិសខាងកើត ក៏ដាក់មនុស្សដែលទ្រង់បានសូនធ្វើឲ្យនៅទីនោះ
លោកុប្បត្តិ 2:8
ហើយមិនយូរប៉ុន្មានបញ្ជាក់ថា៖
9 ព្រះយេហូវ៉ាដ៏ជាព្រះទ្រង់ក៏ធ្វើឲ្យដីដុះគ្រប់អស់ទាំងដើមឈើដែលគួរពិចពិលរមឹលមើល ហើយសម្រាប់ជាអាហារផង ក៏ដាំដើមជីវិត និងដើមសម្រាប់ដឹងខុសត្រូវ នៅកណ្តាលសួនច្បារនោះដែរ
លោកុប្បត្តិ 2:9
សួនច្បារត្រូវនឹងគ្រឹះចេតិយការ៉េ។ ដើមឈើជីវិតនៅចំកណ្តាលសួនច្បារ ត្រូវគ្នានឹងស្តូបកណ្តាល។ ផ្ទៃមេឃដែលមានផ្កាយត្រូវគ្នាទៅនឹងផ្លូវដើរខាងក្រៅ។ តារាដែលមាន រាសីចក្រ ដើរកាត់ផ្ទៃមេឃពេលយប់ ដូចជាអ្នកធ្វើធម្មយាត្រាសម្តែងព្រះរាជានៅជុំវិញចេតិយនៃលំហផែនដី។
Joos van Winghe CC BY 4.0 តាមរយៈ Wikimedia Commons
ចេតិយផ្ទុកនូវឆ្អឹង និងផេះរបស់ព្រះសង្ឃដែលបានសោយទិវង្គត ប៉ុន្តែនៅក្នុងចេតិយនេះ៖
7 ព្រះយេហូវ៉ាដ៏ជាព្រះទ្រង់យកធូលីដី មកសូនធ្វើជាមនុស្ស ទ្រង់ផ្លុំខ្យល់ដង្ហើមជីវិតបញ្ចូលទៅក្នុងរន្ធច្រមុះ នោះក៏ត្រឡប់ជាមានព្រលឹងរស់ឡើង។
លោកុប្បត្តិ 2:7
ឆ្អឹងមនុស្សដំបូងបានរស់ឡើងក្នុង រូបព្រះ ។
Cosmos បរិសុទ្ធ
ចេតិយជាទីសក្ការៈសម្រាប់ការគោរព។ cosmos នៅក្នុងការបង្កើតដំបូងរបស់វា ក៏បរិសុទ្ធទាំងស្រុងផងដែរ។ តាមពិត ព្រះគម្ពីរភាសាហេព្រើរចែងថា៖
31 រួចព្រះទ្រង់ទតគ្រប់ទាំងរបស់ដែលទ្រង់បានធ្វើនោះ ក៏ឃើញថា ទាំងអស់ជាការល្អប្រពៃ នោះក៏មានល្ងាច មានព្រឹកឡើង ជាថ្ងៃទី៦។
លោកុប្បត្តិ 1:31
ពិភពវិញ្ញាណ …
ព្រហ្មញ្ញសាសនាពុទ្ធសាសនាស្នើអាណាចក្រដែលគ្មានរូប ឬមិនមានរូបកាយ (ហៅថា ‘អរុក្ខព្រហ្ម’, ‘ទេវ-កថា’ ឬ អរុណពាធ ) ខាងលើអាណាចក្ររូបវន្ត។ ម្នាលអាវុសោទាំងឡាយ ក្នុងភពដែលមិនមានកាយនេះ អាស្រ័យនៅទេវៈ និងអសុរា។ បទគម្ពីរភាសាហេព្រើរបុរាណយល់ស្រប ហើយតាមពិត ព្រះគម្ពីរចែងថា នេះជាកន្លែងដែលព្រះជាអ្នកបង្កើតគង់។
ព្រះគម្ពីរចែងថា ព្រះក៏បានបង្កើតវិញ្ញាណដ៏អស្ចារ្យ និងមានអំណាច ដែលជារឿយៗហៅថា ទេវតា នៅក្នុងយន្តហោះខាងវិញ្ញាណនេះ។ ព្រះគម្ពីររៀបរាប់អំពីវិញ្ញាណទាំងនេះយ៉ាងខ្លាំងនិងមានប្រាជ្ញាយ៉ាងខ្លាំង៖
20 ចូរសរសើរដល់ព្រះយេហូវ៉ា អស់ពួកទេវតា របស់ទ្រង់អើយ ជាអ្នកដែលមានឥទ្ធិឫទ្ធិខ្លាំង ហើយក៏ប្រតិបត្តិតាមបង្គាប់ទ្រង់ ដោយស្តាប់តាមព្រះសូរសៀងនៃព្រះបន្ទូលទ្រង់
ទំនុកដំកើង 103:20-21
21 ចូរសរសើរដល់ព្រះយេហូវ៉ា អស់ពួកពលបរិវារ របស់ទ្រង់អើយ ជាពួកអ្នកបម្រើទ្រង់ដែលធ្វើតាមព្រះហឫទ័យ
ព្រះបានបង្កើតវិញ្ញាណទេវតាទាំងនេះជាច្រើន។ បុរសម្នាក់ដែលបានឃើញវិញ្ញាណទាំងនេះបានពណ៌នាអំពីលេខរបស់ពួកគេដូចតទៅ៖
11 នោះខ្ញុំឃើញ ហើយក៏ឮសំឡេងទេវតាជាច្រើននៅជុំវិញបល្ល័ង្ក ព្រមទាំងតួមានជីវិត និងពួកចាស់ទុំផង ឯចំនួននៃទេវតានោះ មានទាំងម៉ឺនទាំងសែន ហើយទាំងពាន់រាប់ជាពាន់
វិវរណៈ 5:11
… ជាមួយនឹងទេវតាប្រធាន
ព្រះបានបង្កើតវិញ្ញាណទេវតាដើម្បីបម្រើទ្រង់ផ្ទាល់នៅក្នុងពិភពលោកដែលបានបង្កើតដោយអំណាចរបស់ពួកគេ។ ព្រះបានបង្កើតវិញ្ញាណដ៏ត្រចះត្រចង់ និងមានអំណាចជាពិសេស ដើម្បីត្រួតពិនិត្យទេវតាវិញ្ញាណជាច្រើននាក់។ គាត់ត្រូវបានគេហៅថា ‘The Shining One’ ឬ Lucifer ដោយសារតែពន្លឺចែងចាំងចេញពីគាត់។ អ្នកអាចគិតថាគាត់ជាទេវប្រធានក្នុងទេវកថា។ ព្រះគម្ពីរពិពណ៌នាអំពីអ្វីដែលបានកើតឡើងចំពោះអ្នកដឹកនាំទេវតានេះ៖
12 កូនមនុស្សអើយ ចូរផ្តើមពាក្យទំនួញពីដំណើរស្តេចក្រុងទីរ៉ុស ហើយប្រាប់ថា ព្រះអម្ចាស់យេហូវ៉ាទ្រង់មានព្រះបន្ទូលដូច្នេះ ឯងជាអ្នកបំពេញខ្នាត ដោយមានប្រាជ្ញាពោរពេញ ហើយលំអគ្រប់លក្ខណ៍
អេសេគាល 14:13–15
13 ពីដើមឯងបាននៅក្នុងច្បារអេដែនជាសួនរបស់ព្រះ ឯងបានប្រដាប់កាយដោយត្បូងដ៏មានតម្លៃគ្រប់មុខ គឺសាមស៊ី ទោបុ័ត ពេជ្រ បេរីល អូនីក្ស មណីជោតិ កណ្តៀង មរកត បារកេត ហើយនិងមាស ឯក្រាប់ និងខ្លុយរបស់ឯង នោះបានត្រៀមទុកសម្រាប់ឯងតាំងពីថ្ងៃដែលឯងកើតមក
14 ឯងជាចេរូប៊ីនដែលបានចាក់ប្រេងតាំងឡើងជាអ្នកគ្របបាំង គឺអញបានតាំងឯងឡើង ឲ្យឯងបាននៅលើភ្នំបរិសុទ្ធរបស់ព្រះ ឯងក៏បានដើរទៅមកនៅកណ្តាលថ្មភ្លឺចាំង
15 ចាប់តាំងពីថ្ងៃដែលឯងកើតមក នោះឯងបានគ្រប់លក្ខណ៍ក្នុងគ្រប់ទាំងផ្លូវរបស់ឯង ដរាបដល់វេលាដែលឃើញមានសេចក្ដីទុច្ចរិតនៅក្នុងឯង
Gustave Doré ដែនសាធារណៈ តាមរយៈ Wikimedia Commons
ព្រះបានបង្គាប់ព្រះវិញ្ញាណដ៏សំខាន់នេះថា៖
13 ឯងបានគិតក្នុងចិត្តថា អញនឹងឡើងទៅឯស្ថានសួគ៌ អញនឹងតម្កើងបល្ល័ង្កអញ ឲ្យខ្ពស់ជាងអស់ទាំងផ្កាយរបស់ព្រះ ហើយអញនឹងអង្គុយលើភ្នំជាទីប្រជុំជំនុំ នៅទីបំផុតនៃទិសខាងជើង
អេសាយ 14:13–15
14 អញនឹងឡើងទៅផុតទីខ្ពស់នៃពពក អញនឹងលើកខ្លួនឲ្យបានដូចជាព្រះដ៏ខ្ពស់បំផុត
15 តែឯងបានត្រូវទម្លាក់ចុះដល់ស្ថានឃុំព្រលឹងមនុស្សស្លាប់វិញ គឺដល់ទីជម្រៅនៃជង្ហុកធំ
17 ចិត្តឯងបានស្ទួយឡើង ដោយព្រោះសេចក្ដីលំអរបស់ឯង ឯងបានបង្ខូចប្រាជ្ញាឯង ដោយពន្លឺរស្មីរបស់ឯង អញបានបោះឯងចុះដល់ដី ព្រមទាំងដាក់នៅមុខពួកស្តេច ឲ្យគេបានពិចារណាឯង
អេសេគាល 28:17
Gustave Doré ដែនសាធារណៈ តាមរយៈ Wikimedia Commons
លូស៊ីហ្វើរបានសម្រេចចិត្តលែងបម្រើព្រះជាអ្នកបង្កើតទៀតហើយ ប៉ុន្តែបានគិតជំនួសវិញថាគាត់គួរតែក្លាយជាព្រះខ្លួនឯង។ ដូច្នេះ គាត់បានក្លាយជាមារសត្រូវរបស់ព្រះ ដោយរៀបចំផែនការបំផ្លាញសកលលោកដ៏ល្អ ហើយបំផ្លាញ រូបសំណាករបស់ព្រះដែលបានបង្កើតមកជាមនុស្ស ។ គម្ពីរចែងថាវិញ្ញាណទេវតាជាច្រើនទៀតបានតាមគាត់ពេលគាត់បះបោរ។ តាមរបៀបនេះ ពួកគេបានក្លាយជាអារក្ស ឬអាសុរ៉ា ដែលឥឡូវនេះអាក្រក់ ប៉ុន្តែនៅតែរក្សាភាពស្រស់ស្អាត ភាពរុងរឿង និងអំណាចរបស់ពួកគេ។ នៅក្នុងប្រាជ្ញាដ៏ប៉ិនប្រសប់របស់គាត់ លូស៊ីហ្វើរ ដឹងថាគាត់អាចបំផ្លាញភាពល្អឥតខ្ចោះនៃភពផែនដី ប្រសិនបើគាត់អាចល្បួងមនុស្សឱ្យមិនស្តាប់បង្គាប់។ បទគម្ពីរភាសាហេព្រើរដាក់ឈ្មោះវិញ្ញាណនេះថាជាសាតាំង ឬអារក្ស ប៉ុន្តែគេស្គាល់ដោយឈ្មោះជាច្រើនទៀត។ Mara , វិញ្ញាណនៃសេចក្តីស្លាប់ roaming ពិភពលោកដែលបានល្បួងព្រះពុទ្ធ Gautama នៅពេលដែលគាត់បានធ្វើសមាធិគឺជាឈ្មោះទូទៅមួយផ្សេងទៀត។
របៀបដែលគាត់នឹងនាំយកការដួលរលំនៃ cosmos ទាំងមូល, បោះចោលសេចក្តីស្លាប់, និង samsara នៅទូទាំង cosmos; យើងឃើញបន្ទាប់ ។